Τμημα Ιστοριας και Αρχαιολογιας

Εκτενές Βιογραφικό: Εδώ

Περιγραφές μαθημάτων χειμερινού εξαμήνου ακαδημαϊκού έτους 2019/20

(ΒΑΡ461) Αρχαιολογία του βυζαντινού Τοπίου (Π)

Η αρχαιολογία του τοπίου αποτελεί ένα διακριτό πεδίο της αρχαιολογικής επιστήμης, το οποίο έχει ως αντικείμενο μελέτης την αλληλεπίδραση ανάμεσα στο φυσικό περιβάλλον και την ανθρώπινη δράση. Πρόκειται για ένα δυναμικά εξελισσόμενο κλάδο, ο οποίος διαμορφώθηκε μέσα από την ανάγκη να συνδεθεί η αρχαιολογία του πεδίου με την ιστορία του τοπίου αποσκοπώντας στην καλύτερη κατανόηση των κοινωνιών του παρελθόντος. Την τελευταία δεκαετία ο ευρύτερος τομέας της βυζαντινής αρχαιολογίας παρακολουθεί και αξιοποιεί όλο και περισσότερο τις ποικίλες μεθοδολογικές προσεγγίσεις, τα ερμηνευτικά εργαλεία και τις τεχνολογίες αιχμής που προσφέρει η αρχαιολογία του τοπίου, συμβάλλοντας αποφασίστηκα στην περαιτέρω ανάπτυξη της αρχαιολογικής επιστήμης. Το βυζαντινό τοπίο προσεγγίζεται ως ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο πολιτιστικό προϊόν της σχέσης ανθρώπου-περιβάλλοντος. Η νέα αυτή τάση σε συνδυασμό με τις μελέτες τέχνης και αρχιτεκτονικής διευρύνουν σημαντικά τους ορίζοντες της βυζαντινής αρχαιολογίας καθιστώντας την ένα σύγχρονο και ενδιαφέρον πεδίο έρευνας με μεγάλες δυνατότητες μελλοντικής εξέλιξης.

Σε αυτό το πλαίσιο, η παράδοση έχει ως αντικείμενο, σε πρώτο επίπεδο, να παρουσιάσει το θεωρητικό και μεθοδολογικό υπόβαθρο πάνω στο οποίο στηρίχθηκε και εξελίχθηκε η αρχαιολογία του τοπίου. Σε δεύτερο επίπεδο επιχειρεί να αναδείξει τη σημασία της ενσωμάτωσης των μεθοδολογικών και ερμηνευτικών εργαλείων που προσφέρει η αρχαιολογία του τοπίου στον τομέα της βυζαντινής αρχαιολογίας. Για να διερευνηθεί το πολιτισμικά μεταβαλλόμενο βυζαντινό τοπίο ιδιαίτερο βάρος θα δοθεί στα αποτελέσματα των ερευνών επιφανείας, οι οποίες αποτέλεσαν το βασικό εργαλείο της αρχαιολογίας του τοπίου. Ζητήματα, όπως η ανασύνθεση των οικιστικών δικτύων, η μελέτη της χρήσης γης, η εξέταση της πολιτισμικής ταυτότητας και των κοινωνικών ιεραρχιών, μπορεί να προσφέρει στους βυζαντινούς αρχαιολόγους πληροφορίες που συχνά απουσιάζουν εντελώς ή καλύπτονται μερικώς από τις γραπτές πηγές. Κομβικής σημασίας στο πλαίσιο της παράδοσης αποτελεί η αρχαιολογία του νησιωτικού τοπίου και, ως εκ τούτου, θα παρουσιαστούν χαρακτηριστικά παραδείγματα μελέτης του βυζαντινού τοπίου από την Κρήτη, τα νησιά του Αιγαίου και την Κύπρο. Στον διαδικτυακό τόπο του μαθήματος θα αναρτώνται στοιχεία σχετικά με την οργάνωση του μαθήματος, τη βιβλιογραφία, και το υλικό για μελέτη.

Σε κάθε μάθημα θα δίνονται το σχεδιάγραμμα με τα περιεχόμενα, ενδεικτική βιβλιογραφία και εποπτικό υλικό, όπως επίσης και σχετικές μελέτες (άρθρα ή κεφάλαια από βιβλία και συλλογικούς τόμους), τα οποία θα αναρτηθούν και στην ηλεκτρονική σελίδα της παράδοσης στο e-learn.

Γενική βιβλιογραφία 

• Βαβουρανάκης Γ., «Τοπίο και αρχαιολογία στην Ελλάδα: σημειώσεις για μια παρεξηγημένη σχέση», στο Διαχρονία. Πόλη και Ύπαιθρος στη Μεσόγειο», Αθήνα 2012.
• Δουκέλης Π. (επιμ.), Το Ελληνικό Τοπίο. Μελέτες Ιστορικής Γεωγραφίας και Πρόσληψης του Τοπίου, Αθήνα 2005.
• Aston M. & Rowley T., Landscape Archaeology: An Introduction to Fieldwork Techniques on Post-Roman Landscapes, Newton Abbot 1974.
• Athanassopoulos E. & Wandsnider L. (επιμ.), Mediterranean Archaeological Landscapes: Current Issues, Philadelphia 2004.
• Bintliff J.L., «Reconstructing the Byzantine countryside: New approaches from Landscape Archaeology», στο Belke, F. Hild, J. Koder & P. Soustal (επιμ.), Byzanz als Raum. Zu Methoden und Inhalten der Historischen Geographie des Ostlichen Mittelmeerraumes, Βιέννη 2000, 37-63.
• Bintliff J. L., «The contribution of regional surface survey to Byzantine landscape history in Greece», στο Poblome (επιμ.), Exempli Gratia. Sagalassos, Marc Waelkens and Interdisciplinary Archaeology, Leuven 2013, 127-139.
• Cherry J.F., Davis J.L. & Mantzourani E. (επιμ.), Landscape archaeology as long term history: Northern Keos in the Cycladic Islands from Earliest Settlement until Modern Times, Los Angeles 1991.
• Crow J., Turner S. & Vionis A., «Characterizing the Historic Landscapes of Naxos», Journal of Mediterranean Archaeology 1 (2011), 111-137.
• Johnson M., Αρχαιολογική Θεωρία. Μια εισαγωγή, Ηράκλειο 2018.

(ΒΑΡ377) Αρχαιολογία του θαλάσσιου εμπορίου κατά τους βυζαντινούς αιώνες (Σ)

Η θαλάσσια επικοινωνία διαδραμάτισε ρόλο κομβικής σημασίας για τις νησιωτικές και παράκτιες ηπειρωτικές κοινωνίες του παρελθόντος. Οι ναυτικοί δρόμοι και το εμπόριο διαμόρφωσαν οικονομικές, κοινωνικές και πολιτισμικές διασυνδέσεις που επηρέασαν όλες τις εμπλεκόμενες περιοχές. Το Αιγαίο πέλαγος συνδέει τη Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα και, ως εκ τούτου, αποτέλεσε εξέχον τμήμα  των θαλάσσιων εμπορικών δικτύων κατά τους βυζαντινούς αιώνες. Τα πολυάριθμα νησιά και οι παράκτιες ηπειρωτικές περιοχές λειτουργούσαν ποικιλοτρόπως στο ευρύτερο πλαίσιο του βυζαντινού εμπορίου. Ωστόσο, κατά τους αιώνες της εξεταζόμενης περιόδου, ο τρόπος διεξαγωγής και ο χαρακτήρας του εμπορίου διαφοροποιείται, αντανακλώντας ευρύτερες αλλαγές σε οικονομικό, πολιτικό, κοινωνικό και πολιτισμικό επίπεδο.

Το σεμινάριο διερευνά ποικίλες πτυχές του εμπορίου κατά τις διαφορετικές περιόδους της βυζαντινής αυτοκρατορίας μέσα από τη μελέτη των σχετικών αρχαιολογικών καταλοίπων. Απώτερος σκοπός είναι, εξετάζοντας επιμέρους θέματα όπως οι εμπορικοί αμφορείς και άλλα εμπορεύσιμα είδη (μετάλλινα αντικείμενα, εισηγμένα αρχιτεκτονικά μέλη κ.α.), η νομισματική κυκλοφορία, οι θαλάσσιοι δρόμοι, οι λιμενικές εγκαταστάσεις και άλλα έργα υποδομής (αποθήκες κ.α.), τα ναυάγια, οι σφραγίδες, η εκμετάλλευση της αγροτικής υπαίθρου, ο ρόλος των αστικών κέντρων κ.α., οι φοιτητές να εξοικειωθούν με το χαρακτήρα και τις μεταβολές στο εμπόριο κατά τη διάρκεια των βυζαντινών αιώνων. Όσον αφορά τα χρονολογικά όρια, το σεμινάριο κινείται μεταξύ του 4^ου, ίδρυση της Κωνσταντινούπολης, και του 12^ου αιώνα, πριν από την έναρξη της λατινικής κυριαρχίας σε πολλές περιοχές του Αιγαίου. 

Η συμμετοχή στο σεμινάριο αξιολογείται με βάση εργασίες που οι φοιτητές-τριες θα παρουσιάσουν προφορικά και στη συνέχεια θα καταθέσουν σε γραπτή μορφή. Για τη συμμετοχή στο σεμινάριο απαραίτητη είναι η δυνατότητα κατανόησης ξενόγλωσσης βιβλιογραφίας (κυρίως αγγλικά) και επιτυχής παρακολούθηση δύο παραδόσεων ΒΑΡ.

Σε όσους ενδιαφέρονται να παρακολουθήσουν το σεμινάριο προτείνεται καταρχάς να συμβουλευτούν τους παρακάτω τίτλους, όπου θα βρουν συγκεντρωμένη όλη την παλαιότερη σχετική βιβλιογραφία:

• Mango Μ. (επιμ.), Byzantine Trade 4th–12th centuries. The Archaeology of Local, Regional and International Exchange. Papers of the Thirty-eight Spring Symposium of Byzantine Studies, St. John’s College, University of Oxford, March 2004, Οξφόρδη 2009.
• Morrisson (επιμ.), Trade and Markets in Byzantium, Washington 2012.
• Jacoby D., «Byzantine Maritime Trade, 1025-1118», Travaux et Mémoires 21/2 (2017), 627-648.