Νήσος Γαύδος (1992-) ​

Στις αρχές της δεκαετίας 1990 το Πανεπιστήμιο Κρήτης ξεκίνησε μια σειρά από καινοτόμες ερευνητικές και εκπαιδευτικές δράσεις στην ακριτική νήσο Γαύδο, με πρωτοβουλία του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας και επιστημονική υπεύθυνη την Κατερίνα Kόπακα, καθηγήτρια Προϊστορικής Αρχαιολογίας. Με τη συμπαράσταση της κοινότητας Γαύδου, πραγματοποιήθηκαν οι ακόλουθες βασικές δράσεις:

  1. Συστηματική επιφανειακή έρευνα (1992-2000), σε συνεργασία με την KE΄ E.Π.K.A. Χανίων. Από την έρευνα προέκυψε ο πρώτος αρχαιολογικός χάρτης του νησιού, που χρησιμοποιήθηκε και για τη θεσμοθέτηση αρχαιολογικών ζωνών από το YΠΠO, με συνολικές ενδείξεις για τα διαχρονικά του αρχιτεκτονικά μνημεία, και με πυκνά, πλούσια κινητά ευρήματα, που μαρτυρούν την κατοίκηση του χώρου από τα τέλη της Νεολιθικής Εποχής (4η χιλιετία π.X.) έως τις μέρες μας.
  2. «Γαύδος, ένα νησί στο άκρο της Ευρώπης. Φυσικό Περιβάλλον – Κοινωνία – Πολιτισμός» (1993-1997). Πολυεπιστημονική έρευνα σε συνεργασία με ειδικούς από τα Τμήματα Βιολογίας (Πανεπιστήμιο Κρήτης), Γεωλογίας (Πανεπιστήμιο Αθηνών), Κοινωνικής Ανθρωπολογίας (Πανεπιστήμιο Αιγαίου) και το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης. Η έρευνα οδήγησε στη συστηματική καταγραφή του ευρύτερου φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος της Γαύδου, που εμφανίζει πολλές και σημαντικές ιδιαιτερότητες.

Στις δύο παραπάνω δράσεις συμμετείχαν αρκετές δεκάδες φοιτητές, που εκπαιδεύτηκαν στις μεθόδους επιφανειακής έρευνας, τις διεπιστημονικές προσεγγίσεις στο αρχαιολογικό πεδίο, και τη μελέτη και την προετοιμασία του υλικού για δημοσίευση.

  1. Εκπαιδευτική ανασκαφή (2003–). Έχει τον χαρακτήρα «σχολείου» για την πρακτική άσκηση 20 περίπου φοιτητών στις ανασκαφικές μεθόδους και τη μελέτη και προετοιμασία για δημοσίευση του υλικού. Στα ευρήματά της συγκαταλέγονται μια μεμονωμένη πιθοταφή της 2ης χιλιετίας π.Χ. και ένα γειτονικό κτηριακό συγκρότημα της ίδιας εποχής, με έκταση 500 περίπου τ.μ. και πλούσια σκευή, που θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί «έπαυλη», κατ’ αναλογία με συναφή κτήρια στη μινωική/ ανακτορική Κρήτη.
  2. «Γαύδος. Νότιος Ευρωπαϊκός Σταθμός για το Περιβάλλον και τον Πολιτισμό» (2003–). Κέντρο-Σταθμός του Πανεπιστημίου Κρήτης που δημιουργήθηκε και λειτουργεί σε κτήμα και αναπαλαιωμένο λιθόκτιστο μετόχι του Πανεπιστημίου, στη γαυδιώτικη ενδοχώρα. Φιλοξενεί τις διεπιστημονικές, ερευνητικές και εκπαιδευτικές δραστηριότητες των συνεργαζόμενων ομάδων, καθώς και ξένων αποστολών που ενδιαφέρονται για το νησί.
Η πολυετής, ενεργή παρουσία του Πανεπιστημίου Κρήτης στο έως πρόσφατα ξεχασμένο, αλλά στις μέρες μας ταχύτατα μεταβαλλόμενο «σύμπαν» της Γαύδου έχει συμβάλει, πιστεύομε, αποφασιστικά στην ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας, της Πολιτείας και της κοινής γνώμης προς την κατεύθυνση της προστασίας και της ήπιας ανάπτυξης του τόπου. Το έγκαιρο και θερμό ενδιαφέρον επιστημόνων και φοιτητών του Ιδρύματος για την οριακή αυτή νησίδα, και η σφαιρική αποκάλυψη, μελέτη και δημοσιοποίηση των φυσικών και ανθρωπογενών του χαρακτηριστικών «θωρακίζουν» τη σύγχρονη και διαμορφώνουν τη μελλοντική φυσιογνωμία του τόπου. Ενός μικρονησιωτικού τόπου που, με τη σειρά του, τροφοδοτεί ακατάπαυστα τους επιστημονικούς μας οραματισμούς, μέσα από τις ίδιες τις δικές του αρετές.