Μεταπόντιο (2021-)

Η πόλη

Το Μεταπόντιο (σημερινό Metaponto) ήταν από τις σημαντικότερες και ιδιαίτερες πόλεις της επονομαζόμενης Μεγάλης Ελλάδας (Magna Graecia). Βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα της νότιας Ιταλικής χερσονήσου, στην αρχαία περιφέρεια της Λευκανίας (Lucania), τη σημερινή περιφερειακή ενότητα των Βασιλικάτων (Basilicata). Η θέση της στον κόλπο του Τάραντα, μεταξύ των ποταμών Bradano και Basento, σε μικρή απόσταση Δ της αρχαίας πόλης του Τάραντα, είχε ιδιαίτερη σημασία για την ιστορία των αποικιακών πόλεων που ιδρύθηκαν στην Κάτω Ιταλία και τη Σικελία κατά τον 8ο και 7ο αι. π.Χ.

Η πόλη πιθανώς ιδρύθηκε από Αχαιούς αποίκους στις αρχές του 7ου αι. π.Χ. με πρωτοβουλία της αποικίας της Συβάρεως και με στόχο την αποτροπή τής επέκτασης του Λακωνικού Τάραντα. Γνώρισε μεγάλη ακμή από τον 6ο μέχρι τα μέσα του 5ου αι. π.Χ., ενώ στα πλαίσια συνεχών συγκρούσεων στην ευρύτερη περιοχή από τα τέλη του 4ου αι. π.Χ. παρακμάζει μέχρι και την αποχώρηση των Καρχηδονίων από την πόλη στα τέλη του 3ου αι. π.Χ.

Η κομβική της θέση στο σημείο συνάντησης των εμπορικών δρόμων μεταξύ παραλίων και ενδοχώρας σε συνδυασμό με τα εύφορα εδάφη της, που απαριθμούσαν δεκάδες αγροικίες, ανέδειξαν το Μεταπόντιο σε μια εύπορη αποικία με δικό της νόμισμα, σημαντική αγροτική παραγωγή και δραστήριες εμπορικές σχέσεις με την ανατολική Μεσόγειο. Το Μεταπόντιο ήταν η πόλη όπου ο Πυθαγόρας εγκαταστάθηκε, μετά την καταστροφή του Κρότωνα, μέχρι και το τέλος της ζωής του‧ εκεί η πυθαγόρεια φιλοσοφία αναπτύχθηκε έτι περεταίρω, με την πόλη να φιλοξενεί πληθώρα υποστηρικτών ακόμα και μετά το θάνατό του.

Η σημασία της πόλεως

Τα αρχαιολογικά τεκμήρια επιβεβαιώνουν τη σημαντικότητα της πόλεως, με τη δημιουργία σχετικά ορθογώνιας πολεοδομικής οργάνωσης οριζόμενης από μεγάλες οδούς τεμνόμενες από μικρότερες (στενωπούς), με χάραξη πλατειών, συγκέντρωση κεραμικών εργαστηρίων με σημαντικότατα ευρήματα ερυθρόμορφης κεραμικής, και με πρόβλεψη για δημόσιους χώρους – θρησκευτικό κέντρο αποτελούμενο από τέσσερις ναούς (Ναός του Απόλλωνα Λυκείου, Ναός της Ήρας, βωμοί και ιερά) χώρους συνάθροισης (εκκλησιαστήριο- θέατρο, αγορά). Ιερά, εργαστήρια κεραμικής παραγωγής, οικιστικά κατάλοιπα και νεκροπόλεις εντοπίζονται στην ενδοχώρα της πόλεως, με σημαντικό σημείο αρχαιολογικού ενδιαφέροντος το εκτός των τειχών Αρχαϊκό ιερό, αφιερωμένο πιθανότατα στην Ήρα, στην περιοχή Τavole Palatine.

Ιστορικό έρευνας

Οι εκτενείς δημόσιοι χώροι εντός της πόλεως του Μεταποντίου έχουν τουλάχιστον από το 1960 διερευνηθεί και μελετηθεί στη μεγάλη πλειονότητά τους. Παρόμοιες, έρευνες διενεργούνται έως και σήμερα στην ύπαιθρο (χώρα) της αρχαίας αποικίας, φέρνοντας στο φως σημαντικά αρχαιολογικά τεκμήρια σχετικά με τις σχέσεις της αποικίας με τους τοπικούς πληθυσμούς και, συνεπώς, με τον χαρακτήρα της Ελληνικής εγκατάστασης στην περιοχή. Ωστόσο, ενώ το θρησκευτικό και δημόσιο κέντρο της πόλης έχει διερευνηθεί συστηματικά, ο οικιστικός ιστός, γνωστός ως προς το μέγεθος και τον ορθογώνιο πολεοδομικό σχεδιασμό του, παραμένει άγνωστος ως προς τη διαμόρφωση των οικοδομικών ενοτήτων (συνοικιών), τη δομή και τον διάκοσμο των οικιών.

Στόχοι της έρευνας στον οικιστικό ιστό

Στόχος της πανεπιστημιακής αρχαιολογικής έρευνας του Μεταποντίου είναι ο προσδιορισμός της φυσιογνωμίας της κοινωνίας της πόλεως, της καθημερινής ζωής και των συνηθειών των ανθρώπων εντός των συνοικιών, των βιοτεχνικών τους δραστηριοτήτων και των πολιτιστικών τους προτιμήσεων. Σε αυτή την κατεύθυνση, η αρχαιολογική έρευνα, εστιάζει σε μία εκ των συνοικιών της πόλεως διερευνώντας τα οικιστικά και αρχιτεκτονικά πρότυπα, με τα οποία διαρθρώθηκε και αναπτύχθηκε η πόλη κατά τις διάφορες φάσεις της ζωής της.

Η Πανεπιστημιακή Ανασκαφή, 2021

Η ανασκαφική έρευνα στον οικιστικό ιστό της πόλεως του Μεταποντίου, πραγματοποιείται από το 2021, με τη συνεργασία του Πανεπιστημίου των Βασιλικάτων (Università degli Studi della Basilicata) και του Πανεπιστημίου Κρήτης, υπό τη διεύθυνση της Καθηγήτριας Κλασικής Αρχαιολογίας, Maria Chiara Monaco και του Καθηγητή Κλασικής Αρχαιολογίας, Δημήτριου Μποσνάκη.   

Η έρευνα, μέχρι σήμερα, επικεντρώθηκε σε ένα οικιστικό τετράγωνο Ν του ναού του Λυκείου Απόλλωνα, στη συμβολή μεταξύ ‘λεωφόρου’ και εγκάρσιων στενωπών, στην πλατεία ΙΙΙ του σχεδίου πόλεως, και συγκεκριμένα, στο ανατολικό τμήμα του οικιστικού τετραγώνου. Με τη χρήση γεωμαγνητικών μεθόδων, γεωδιασκόπησης και φωτογραμμετρίας, γίνεται εμφανές ένα πλούσιο οικιστικό σύνολο. Έως τώρα, έχουν αποκαλυφθεί τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα τριών δωματίων ενός κτιρίου χρονολογούμενου μεταξύ του ύστερου 4ου και του 1ου αι. π.Χ., οι τοίχοι του οποίου έχουν κτιστεί από λίθινους δόμους σε δεύτερη χρήση και ωμές πλίνθους, ενώ φέρουν πολύχρωμο κονίαμα και λίθινα γείσα στα ανώτερα τμήματα. Τα δωμάτια ορίζουν μια εσωτερική αυλή (αίθριο/ δωμ. 2), στο χώρο της οποίας εντοπίστηκαν λακκοειδείς αποθέτες με πληθώρα αντικειμένων στο εσωτερικό τους. Στα Β του κλειστού οικιστικού συνόλου, εντοπίζονται τρία επιπλέον δωμάτια πιθανώς  βοηθητικής χρήσης εξαιτίας του εντοπισμένου σε μεγάλο βάθος φρέατος συλλογής νερού. Οι στόχοι της μελλοντικής έρευνας στο σημείο είναι η κατανόηση της κάτοψης του κτιρίου με τη διεύρυνση της ανασκαφικής έρευνας σε όμορα σημεία, καθώς και η κατανόηση της διαχρονικής διάρθρωσης του χώρου με τη συνέχιση της ανασκαφής σε χαμηλότερα στρώματα από αυτά του 4ου αι. π.Χ.

Βιβλιογραφία:

  • Adamesteanu D. (ed.) (1999) Storia della Basilicata, I: L’antichità. Roma-Bari: Laterza.
  • Adamesteanu, D., Mertens, D., De Siena, A. (1975) ‘Metaponto, Santuario di Apollo. Tempio D (tempio ionico): rapporto preliminare’. Bollettino d’ Arte, 60, pp. 26-49.
  • Adamesteanu, D. (1970) ‘L’agora di Metaponto’. Scritti di archeologia ed arte in onore di C.M. Ledei, Stoccolma, pp. 39-43.
  • Bottini, A. (2022) ‘Metaponto e gli indigeni in età arcaica’. Sicilia antiqua : an international journal of archaeology, 19. Pisa & Roma: Serra, pp.17-24.
  • Carter, J. C., University of Texas at Austin Institute of Classical Archaeology (2006) The study of ancient territories: chersonesos and metaponto : 2004 annual report. Oxbow: Institute of Classical Archaeology.
  • De Siena, A., Cracolici, V. (2001). Metaponto: archeologia di una colonia greca. Cagliari:
  • De Siena, A. (1998) ‘Metaponto: problemi urbanistici e scoperte recenti’. In Fondazione Paestum & Centre Jean Bérard (eds.), Siritide e Metapontino. Naples: Publications du Centre Jean Bérard. 
  • Gallo, L. (2010) ‘Metaponto tra età arcaica e classica: l’evidenza dell’ekklesiasterion’. In Santi Amantini, L., and Gazzano, F. (eds.), Incontri e conflitti: ripensando la colonizzazione greca. Roma: “L’Erma” di Bretschneider.
  • Giardino L., De Siena A. (1999) ‘Metaponto’. In Greco E. (ed.) La città greca antica: istituzioni, società e forme. Roma: Donzelli Editore, pp. 329-363.
  • Mertens, D. (1998) ‘L’architettura e l’urbanistica di Metaponto nel quadro dell’ economia locale e dell’ evoluzione generale nella Magna Grecia’. In Fondazione Paestum & Centre Jean Bérard (eds.), Siritide e Metapontino. Naples: Publications du Centre Jean Bérard.
  • Sassu, R. (2013) ‘Culti primari e secondari nel santuario urbano di Metaponto’, Thiasos, 2 (1), pp. 3-18.